Sociale Emoties: Rouw
Dezelfde vraag krijg ik nog altijd:
Hoe kom ik zo snel mogelijk van mijn verdriet af?
(Ik ben al zo lang verdrietig door dat verlies van <.X.> )
Answer:
Er is niet één antwoord op te geven… en we kunnen onszelf zelfs afvragen of we wel zo hard moeten proberen om “er zo snel mogelijk vanaf te zijn”…
Maar er is wel een hoop over rouwen te zeggen:
| Deel 01 | Deel 02 | Deel 03 |
| Algemene info over rouw en fases die je daarin kan herkennen | De fases van Kübler-Ross en aanvullingen daarop | De complicaties, bij rouwen – inclusief de Corvid19-pandemie en dus getraumatiseerde rouw |
Inleiding
Allereerst: het bespreken van “rouw” in het kader van “emoties” is misschien niet helemaal terecht. Als wij ‘rouw’ voelen dan is dat niet één enkele emotie, het is veel meer een werkwoord . Toch dacht ik dat het hier plaats voor zou zijn omdat rouwen wel een emotioneel veranderingsproces is.
Net zoals bij andere kwetsbare emoties lijkt <b”rouw’ in onze cultuur vaak taboe te zijn. We worden zenuwachtig van mensen die zomaar hardop huilen en als we een partner hebben verloren dan moeten we daar liefst na een paar weken “overheen zijn”. Nou goed, een kind verloren, dat mag wat langer duren maar de omgeving komt met een goedbedoelde zenuwachtigheid door zoveel emoties al gauw met een opmerking als “Kop op joh, het leven gaat door”
Maar juist door dit taboe gaan mensen vaak op een onverstandige manier met hun rouw-periodes om. Het gevolg is dat spanningen op gaan lopen en dat een langdurige periode van ziekmelding of zelfs arbeidsongeschiktheid het gevolg kan zijn.
Rouwen is een diep emotioneel proces, het is ook een pijnlijk proces (dat is de reden waarom veel mensen proberen ervoor weg te lopen) en het is een proces, zoals Kay Redfield Jamison heel helder zegt in haar boek “nothing Was the Same”, dat wordt bepaald door de relatie die je hebt met de dingen waar je afscheid van moet nemen. Zeker wanneer we rouwen om het verlies van een mens in ons leven, want je kunt ook rouwen om het verlies van andere dingen in je leven -daarover straks meer-, dan laat de rouw iets zien over het gemis, en dus het belang van die ander in ons bestaan.
Rouwen, zegt zij, stelt je in staat om de relatie met de ander door te laten gaan. Alleen is de aard van die relatie ineens wel drastisch veranderd.
Mijn ervaring met kanker
In mijn werk met kankerpatiënten ben ik dat meermaals tegen gekomen. Veel mensen genezen van kanker maar helaas niet iedereen natuurlijk. Dus wanneer je er je werk van gemaakt hebt om mensen door deze moeilijke periode te slepen, dan kom je ook sterven tegen en dan zie je ineens van dichtbij hoe wonderlijk wij Nederlanders met rouw omgaan. Zo maakte ik mee dat een echtgenote die rouwde om haar man die aan kanker was bezweken na 6 maanden te horen kreeg, en ongetwijfeld met de beste bedoelingen: “meid hij komt toch niet terug. Trek iets leuks aan, dan gaan we de stad in.” In veel andere culturen loop je zo maar drie tot vijf jaar in het zwart. Maar in Nederland kunnen we niet zo goed tegen dat soort heftige emoties.
We rouwen zo diep als we lief hebben
Rouwen is vermoeiend, nog niet eens doordat je mogelijk in de depressieve periodes geen honger hebt of in de paniekfases geen slaap -beide niet bepaald behulpzaam om je energiek te voelen- maar volledig los daarvan: rouwen is vermoeiend. Er zijn allehande open eindjes die je in je hoofd af moet sluiten. Amerikanen zeggen zo mooi: het zijn de dingen die om “closure” vragen.
Maar er zijn ook allerhande nieuwe dingen te leren. Nieuwe vaardigheden, die eerder niet nodig waren. En er zijn herinneringen die om een plaats vechten… Rouwen is vermoeiend. Dat zeg ik niet om je depressief te praten: dat zeg ik omdat je er rekening mee kan houden in de planning. Want behalve de rouw zelf zie je vaak dat mensen zichzelf ook nog eens een keer ondermijnen doordat ze zichzelf overvragen omdat ze vinden dat ze zouden moeten kunnen doen wat ze normaal deden. Maar nu ook nog een keer met die extra last van het gemis.
Omdat ik regelmatig merk dat er spanningen ontstaan door onverwerkte rouw denken wij dat het verstandig is om hier toch een paar dingen te vertellen over rouw en rouwverwerking
Rouwen is niet ‘zelfmedelijden’
Aan de andere kant is de omgeving soms bijna geschokt als iemand weer doorgaat met zijn leven en vinden wij dat iemand nog wel eens wat langer had mogen rouwen.
Hier wordt eigenlijk al duidelijk dat er een belangrijk verschil is tussen rouw en (zelf)medelijden. In het boek van John Cleese en Robin Skynner*)note wordt ook heel duidelijk het verschil gemaakt tussen die twee.
Zelfmedelijden kan heel lang duren, terwijl de duur van rouw een absoluut individueel gegeven is dat afhangt van het verlies en de mate waarin je een nieuw leven oppakt mèt dat verlies.
Zelfmedelijden (en de medelijdende hulp die zelfmedelijden in de hand werkt) is er op gericht om de pijn weg te nemen, om de buitenwereld te veranderen. “Het is zo erg niet” of juist “Het is wel heel erg he?” zijn opmerkingen die gericht zijn op de situatie. “Hoe is het nu voor jou?” (met het recht dat het morgen weer even volledig anders kan voelen) is een vraag die zich richt op de persoon zelf, op het hier-en-nu in een proces.
Rouwen is namelijk een proces waarbij je het verlies toestaat om jou te veranderen. Zelfmedelijden is een proces waar misschien wel heel lang (of heel onzichtbaar) heel veel tranen worden vergoten, maar het is niet een proces dat maakt dat mensen het verlies voelen en het verlies integreren in hun leven.
Rouwen is een proces dat is gericht op een emotionele verandering in jezelf.
Het nu van het rouw-proces
Natuurlijk kan je
Elisabeth Kübler Ross
Wanneer wij hier spreken over rouwverwerking dan komen wij niet om het werk van Elisabeth Kübler Ross**)note heen. Zij was een Zwitserse psychiater die veel mensen begeleidde in hun stervensproces.
5 stadia in Rouwverwerking (naar Elisabeth Kübler-Ross)
1 ontkenning (shock)
(1-b angst&paniek)
2 woede
3 marchanderen
4 depressie
5 acceptatie (& zingeving)
Kübler-Ross heeft in haar werk met stervenden deze vijf stadia herkend in de voorbereiding op de dood. Haar theorieën werden bekend in de 70-er jaren en werden toen ter tijd nogal eens wat star uitgelegd. “Stadia” is misschien ook niet zo’n goede woordkeuze. Wanneer er gesproken wordt over stadia dan klinkt dat al snel als vijf stappen die in een bepaalde volgorde aan bod zouden (moeten) komen. Maar het zijn juist vijf “stappen” die zeker niet in een vaste volgorde hoeven te worden genomen. Iedereen zit anders in elkaar. Soms wordt een stap over geslagen, soms wordt er een stapje terug gedaan of wordt er een sprong voorwaarts genomen. Dit soort verschillen maken dat ieder rouw-proces een individueel proces is. Daarin kunnen de genoemde “stappen” een plek hebben.
Het is ook een beetje onzin om het echt tot deze 5 ‘stappen’ te beperken of te stellen dat iedereen ze zou moeten meemaken. De studenten van Kübler-Ross stellen bijvoorbeeld dat zingeving nog een extra stap is (ook al plaatste Elisabeth dit eerder in de ‘acceptatie’). En wat eigenlijk in mijn ogen onvoldoende benadrukt is is het paniek-gevoel dat echt héél regelmatig bij rouw-processen zal ontstaan.
In een volgend stuk ga ik in op de verschillende fasen van Kübler Ross
Hans West
klik hier voor de Contact-pagina
| Deel 01 | Deel 02 | Deel 03 |
| Algemene info over rouw en fases die je daarin kan herkennen | De fases van Kübler-Ross en aanvullingen daarop | De complicaties, bij rouwen – inclusief de Corvid19-pandemie en dus getraumatiseerde rouw |
Notes
- *)Robin Skynner & John Cleese
- Life and how to survive it
- WWNorton & Company, New York / London 1994
- …terug naar de tekst [^]
- **)Kübler Ross E
- Dood, Ambo Baarn, 1975
- en
- Kübler Ross E
- Lessen voor levenden, Ambo Baarn, 1983
- …terug naar de tekst [^]
westcoachingblog.wordpress.com 